7.Ο ΕΞΑΙΣΙΟΣ ΡΩΜΙΟΣ.

«Όποιος και αν είσαι, έλα.
Ακόμη και αν είσαι άπιστος,
παγανιστής ή πυρολάτρης, έλα.
Στην αδελφότητά μας δεν υπάρχει απελπισία.
Ακόμη και αν εκατό φορές έσπασες
τους όρκους σου γιά μεταμέλεια, έλα».

Με αυτή την ιδιότυπη δήλωση ανεξιθρησκείας, μας καλεί να διαλογιστούμε και να χορέψουμε μαζί με τους δερβίσιδές του, που περιστρέφονται σε έκσταση, με τα μάτια κλειστά, ένας από τους μεγαλύτερους μυστικιστές φιλοσόφους του κόσμου, ο Celaleddin Rumi, ο ιδρυτής του Τάγματος των Περιστρεφόμενων Δερβίσιδων.

Φτάσαμε στην ιερή πόλη του Ικονίου νωρίς, με το πρωινό τρένο. Μιά παράξενη πόλη, χώρις μπαρ, χωρίς κάβες, χωρίς καν την περίφημη Effes Pilsen στα ψυγεία των μίνι μάρκετ. Εδώ όλες οι γυναίκες φοράνε μαντήλα – που πιθανώς είναι Αρμάνι – και πέντε φορές τη μέρα τα πολλά τζαμιά της πόλης γεμίζουν από πίστους που προσεύχονται γονατιστοί, με το πρόσωπο στραμμένο στη Μέκα. Το Ικόνιο, η παλιά πρωτεύουσα του Σελτζούκικου Σουλτανάτου των Ρουμ μας υποδέχτηκε σοβαρή και συνεφιασμένη. Η Κόνυα είναι ένα υπαίθριο μουσείο του πολιτισμού των Σελτζούκων. Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός στα κτίρια, τα τζαμιά και τους μιναρέδες είναι εντελώς διαφορετικός και από τον Βυζαντινό αλλά και από τον Οθωμανικό. Στα μουσεία μπορεί κανείς να δει διακοσμητικές παραστάσεις που παραπέμπουν στην προέλευση του λαού αυτού – στην μακρινή Μογγολία. Στη μεγάλη αγορά της πόλης τα περισσότερα μαγαζιά εμπορεύονται χρυσά κοσμήματα και χαλιά. Το κέντρο της, ο λόφος του σουλτάνου Αλλαντίν Κευκιμπάντ του Ιου, (Allaettin Tepesi) φιλοξενεί ένα εξαιρετικό τζαμί με το ίδιο όνομα. Γύρω από το λόφο, η παλιά συνοικία, με κτίρια και σπίτια σελτζούκικου επίσης ρυθμού και μαγαζιά γιά καφέ, τσάι και τάβλι. Ωραία όλα αυτά, αλλά εμείς, όπως και ο περισσότερος κόσμος είμαστε εδώ γιά άλλο λόγο. Καθώς περπατάμε στο Δρόμο του Δασκάλου, στη Mevlana Caddesi, όλο και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται να προστεθούν στη συντροφιά μας, που μοιάζει με πομπή. Εκεί, στο τέλος του δρόμου, κάτω από τον επιβλητικό τυρκουάζ πύργο, στη μέση του ιερού τζαμιού – μαυσωλείου, κοιμάται, ενωμένος με τον Αλλάχ, ο Mevlana, ο Εξαίσιος Ρωμιός.

Ο Jalal al Din Mohammad Ibn Husain al Rumi γενήθηκε το 585 έτος Εγίρας ( 1207 μκχ ) στο Balkh της περσικής επαρχίας του Χορασάν ( στο σημερινό Αφγανιστάν ) - στην αρχαία Βακτριανή.
Ο πατέρας του, Baha al Din, είχε τον τίτλο του ηγέτη των ορθόδοξων θεολόγων και ήταν μέλος σουφικού τάγματος. Γιά να αποφύγει την εισβολή των Μογγόλων του Τζένκις Χαν φυγάδευσε την οικογένειά του πρώτα στη Μέκα, στο Αλλέπο και στη Δαμασκό και ύστερα στο Ικόνιο το 1228. Την εποχή αυτή, σουλτάνος των Σελτζούκων του Ρουμ είναι ο Alaeddin Keykubad I, άνθρωπος με μεγάλη παιδεία, που τοποθετεί τον Baha διευθυντή ( ουλεμά ) στο κορανικό σχολείο ( μεντρεσέ ) της πόλης του Ικονίου. Ο νεαρός Celaleddin παράλληλα με την μελέτη του Κορανίου συναναστρέφεται χριστιανούς και εβραίους, διαβάζει τα ιερά τους κείμενα, μελετά τους έλληνες φιλοσόφους και μυήται στο Σουφισμό. Μέτα τον θάνατο του πατέρα του το1231, αναλαμβάνει την διεύθυνση του σχολείου και σε λίγο καιρό γίνεται ο πνευματικός οδηγός χιλιάδων ανθρώπων – συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του σουλτάνου – που τον αποκαλούν Mevlana, δηλαδή ο Δάσκαλός μας. Ωστόσο ο μεγάλος θεολόγος, μαθηματικός και αστρονόμος, νοιώθει ότι κάτι πολύ σημαντικό λείπει από την ζωή του – μιά απευθείας ένδειξη του θείου, μιά Αναλαμπή όπως έλεγαν οι Σούφι. Όμως, ότι ψάχνεις σε βρίσκει και η μέρα της Φώτισης γιά τον Rumi ξημέρωσε στις 28 Νοέμβρη του1244. Στην αγορά του Ικονίου οι έμποροι παζάρευαν την τιμή της ζάχαρης. Ένας παράξενος περιπλανώμενος δερβίσης εμφανίστηκε, φορώντας το μάλλινο ράσο των Σούφι πάνω από τα κουρελιασμένα ρούχα του.
Η ζωή και η προέλευση του Mehmet Seemseddin Tebrizi είναι σκεπασμένες από την ομίχλη του μύθου. Λέγεται ότι ο πατέρας του κήρυξε ένα αιρετικό Ισλάμ, εγκαταλείποντας την προγονική του σέχτα, τους Ισμαιλίτες. Ο Semsi Tebrizi άρχισε το ταξίδι του από την Ταυρίδα της Περσίας και στα εξήντα του πιά έφτασε στο Ικόνιο. Αυτός ο ιπτάμενος (παράντα ) – όπως τον έλεγαν - δερβίσης, ήταν ακαλιέργητος, κακότροπος και είρωνας, και δίδασκε την ματαιότητα του κόσμου της ύλης και την ανάγκη της Φώτισης, της ένωσης με το θείο. Όπως δηλώνει το όνομά του – Sems στα περσικά σημαίνει ήλιος - είχε μιά εσωτερική φλόγα, μιά θεική φωτιά, που πήγαζε από την πίστη ότι ο Αλλάχ τον είχε επιλέξει γιά να εκφέρει τον θείο λόγο. Και πραγματικά, ο λόγος του σκοτεινού προφήτη μαγεύει το ιρανόφωνο σουλτανάτο των Ρουμ και μεθάει τον Mevlana με το μυστικιστικό κρασί των Σούφι. Εκεί, στη μέση της αγοράς, ο μεγάλος ποταμός συναντάει τον ωκεανό. Ο πάνσοφος θεολόγος του Ικονίου παραδίνεται, μέσα σε μιά στιγμή, στο προκατακλυσμιαίο φως του δίσκου του ήλιου. Όλη η θεωρητική γνώση του Rumi γκρεμίζεται μπροστά στην κατανόηση του αρχέγονου « αόρατου κόσμου » του Parada.
Ο κατοπινός Δάσκαλος εγκαταλείπει την θέση του στο κορανικό σχολείο και γίνεται μαθητής του Tebrizi, που του δείχνει τον δρόμο γιά την ένωση με τον Αγαπημένο. Όμως οι μαθητές του ίδιου του Mevlana τυφλωμένοι από ζήλεια σκοτώνουν τον Tebrizi το 1247. Ο Rumi συντετριμένος από τον θάνατο του φίλου και δασκάλου του απομονώνεται σε ένα δικό του κόσμο διαλογισμού, γράφοντας τα μυστικιστικά του κείμενα, μεταξύ των οποίων και το περίφημο εξάτομο ποιήμα Mathnawi ( Mesnevi στα Τούρκικα ) που πολλοί το ονομάζουν Qur’an-e Farsi, δηλαδή «Κοράνι στα Περσικά». Η περιδίνηση αρχίζει. Ο Δάσκαλος, περιστρεφόμενος γύρω από τον εαυτό του και γύρω από τον ήλιο της Ταυρίδας, μπαίνει σε κατάσταση έκστασης, υπό τον ήχο των καλαμένιων αυλών, που παίζουν αδιάκοπα. Ο πέρσης αστρονόμος μιμήται την κίνηση των πλανητών γύρω από τον ήλιο, την εποχή που, γιά τον «πολιτισμένο» χριστιανικό κόσμο, η γη είναι επίπεδη.

Βγάλαμε τα παπούτσια μας και μπήκαμε στο τζαμί. Ένας απαλός, κατανυκτικός σκοπός παιγμένος από νέι μας αγκάλιασε στην είσοδο. Προχωρήσαμε στον κυρίως χώρο. Γύρω μας δεκάδες σαρκοφάγοι μελών του τάγματος των Περιστρεφόμενων Δερβίσιδων. Ο φωτισμός, υποβλητικός, τόνιζε τις λεπτομέρειες του χώρου και των αμέτρητων ιερών αντικειμένων χωρίς να αλλοιώνει τα χρώματά τους.
Οι άνθρωποι μέσα στο μαυσωλείο, προσεύχονταν ο καθένας μόνος του, θρηνώντας τον θάνατο του Δασκάλου. Οι χαμηλόφωνες προσευχές ενώνονταν σε μία άναρχη, ισότονη λειτουργία ανακατεμένη με τον ήχο του αυλού. Αντιληφθήκαμε την ιερότητα της στιγμής και του χώρου. Δεν ήταν μιά επίσκεψη σε μουσείο, αλλά ένα προσκύνημα πιστών στον μεγάλο ανθρωπιστή φιλόσοφο. Κινηθήκαμε προς τον τάφο του Mevlana, το σημείο - προορισμό της λιτανείας. Λουσμένες από απαλό φως, δύο τεράστιες πέτρινες σαρκοφάγοι – η μία του Rumi και η δεύτερη του γιού του, Sultan Veled – με τα μεγάλα πράσινα τουρμπάνια στην κορύφη – διακριτικό του θρησκευτικού αξιώματος – κείτονται η μιά δίπλα στην άλλη, πίσω από τα ασημένια κάγκελα.

« Ο χρόνος είναι σαν το ξίφος. Εάν δεν τον διαπεράσης θα σε διαπεράσει » έλεγε ο Αλ Γκαζαλί, ο άνθρωπος που απέτρεψε τον διωγμό των σουφικών ταγμάτων, σχεδόν πριν μιά χιλιετηρίδα.
Έτσι, όπως οι ινδιάνοι – μάγοι της Αμερικής, οι σαμάνοι του βορρά της Σιβηρίας, οι βουντού της Δαχομέης, οι αναστενάρηδες του Λαγκαδά, όπως – χιλιάδες χρόνια πριν – οι ακόλουθοι του Διονύσου και οι ιερές δούλες της Αστάρτης, έτσι μέχρι σήμερα οι περιστρεφόμενοι ζητιάνοι (ντερβίς ) της αγάπης του θεού διαπερνάν τον χρόνο, που τον ορίζει η κίνηση και ο ήχος. Η Σεμά αρχίζει και μαζί με την πρώτη από τις τέσσερεις σελάμ – τις μουσικές κινήσεις της τελετής – αρχίζει η πρόκοσμη κίνηση
του Ενός γύρω από το Όλο. Ότι ήταν θα είναι, ότι θα υπάρξει υπήρχε. Στο σεμαχάν – τον χώρο της τελετής - μπαίνει ο σεμαζένμπασι – ο οδηγός του χορού - που τον ακολουθούν οι δερβίσιδες (σεμαζέν) φορώντας μαύρες κάπες. Ο σείχης ( σείκ ) μπαίνει στο δωμάτιο τελευταίος. Υποκλίνεται και κάθεται σε μιά κόκκινη προβιά. Ο χαφίζ – ο δερβίσης που έχει αποστηθίσει το Κοράνι – ψέλνει μιά προσευχή στον Μεβλάνα και μιά στροφή ( σουρά ) από το Κοράνι. Οι μουσικοί αρχίζουν να παίζουν, σπάζοντας τη σιωπή. Ο σείχης ξεκινάει την περιστροφή με ρυθμό αργό. Τον ακολουθούν οι σεμαζέν κυκλώνοντας τον χώρο τρεις φορές και σταματούν γιά να υποκλιθούν στην θέση του σείχη – στην κόκκινη προβιά. Βγάζουν τις μαύρες κάπες, τις φιλάν και τις αφήνουν στο πάτωμα. Η ύπαρξη γενιέται μέσα από τα μαύρα πέπλα της ανυπαρξίας. Οι σεμαζέν υποκλίνονται στον σείχη με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος και του φιλούν το χέρι – με πρώτο τον σεμαζένμπασι – ενώ εκείνος φιλά το σίκε, το κάλυμμα της κεφαλής τους. Ο χορός ψάλει στροφές από το Κοράνι. Οι δερβίσιδες ξαναρχίζουν την περιστροφή, έχοντας τα χέρια τους σε έκταση, με την δεξιά παλάμη στραμένη στον ουρανό και την αριστερή στη γη, έτσι ώστε η ενέργεια που έρχεται από ψηλά να διαπερνά το σώμα και να διαχέεται στο έδαφος. Ο σείχης πηγαίνει στη μέση του σεμαχάν και αρχίζει να περιστρέφεται όπως ο ήλιος, με τους πλανήτες γύρω του. Επιστρέφει στη θέση του, υποκλίνεται, κάθεται και φιλά το πάτωμα. Οι σεμαζέν φοραν τους μανδύες τους ξαναγυρίζοντας στην μη-ύπαρξη, στην ένωση με το όλο. Ο σείχης απαγγέλει την πρώτη στροφή από το Κοράνι.
Οι σεμαζέν φιλούν το πάτωμα και σηκώνονται. Ο σείχης ψέλνει μιά προσευχή στον Μεβλάνα και μαζί με τους σεμαζέν προφέρει τον ήχο «χου», την ιερή λέξη που περιέχει την ουσία του θεού. Υποκλίνονται προς την κόκκινη προβιά και αποχωρούν.

Οι τέσερεις σελάμ της Σεμά. Η Γένηση, η εκστατική κατανόηση του Όλου, η απώλεια του Εγώ (η βουδιστική Νιρβάνα) και τέλος, ο Θάνατος, η Μεγάλη Επιστροφή, που γιά τον Εξαίσιο Ρωμιό ήρθε στις 17 Δεκέμβρη του1273. Την νύχτα αυτή, την «Γαμήλια Νύχτα» του, χιλιάδες άνθρωποι από πέντε διαφορετικές θρησκείες, τον συνόδεψαν στην ένωσή του με τον Αλλάχ, διαβάζοντας – ο καθένας στην γλώσσα του - τα ιερά τους βιβλία, θρηνώντας τον χαμό του.

Ξυπνήσαμε από το όνειρο εκεί, κάτω από τον πράσινο θόλο του Μεβλάνα των Ρουμ.
«Ο άνθρωπος του θεού γίνεται με την αλήθεια σοφός.
Ο άνθρωπος του θεού δεν μαθαίνει από τα βιβλία.
Ο άνθρωπος του θεού είναι πέρα από απιστία και πίστη.
Γιά τον άνθρωπο του θεού το ορθό και το λάθος είναι ίδιο», τον ακούσαμε φεύγοντας να ψιθυρίζει.

Καληνύχτα Δάσκαλε. Ο κόσμος αυτός δεν θα αλλάξει ποτέ. Καληνύχτα.